Mgr Aneta Kowalska

TERAPIA  INTEGRACJI  SENSORYCZNEJ

 

Spis treści

 

Wstęp ........................................................................................................................................ 3

Rozdział 1. Definicja integracji sensorycznej ……………..………………………………….4

Rozdział 2. Główne założenia teorii integracji sensorycznej ……………... ……....................6

Rozdział 3. Diagnoza procesów integracji sensorycznej ……………………………………..8

Rozdział 4. Zaburzenia integracji sensorycznej i ich występowanie ………………...……...10

Rozdział 5. Terapia procesów integracji sensorycznej ………………………………………15

Zakończenie ........................................................................................................................... 16

Bibliografia .........................................................................................................………...….17

 

 

Wstęp

 

            Minęło kilka lat, odkąd zetknęłam się z metodą integracji sensorycznej, obecnie sama jestem certyfikowanym terapeutą integracji sensorycznej. Właśnie dzięki niej mogłam znacznie poszerzyć obszar i wachlarz swoich możliwości w zakresie diagnozy i terapii pedagogicznej. Metoda SI stała się dla mnie punktem wyjścia w pracy z dziećmi niepełnosprawnymi, z którymi mam kontakt każdego dnia.

            W przypadku każdego człowieka, a szczególnie niepełnosprawnego dziecka, niezbędne jest indywidualne podejście i specjalnie, dobrane jednostkowo metody pracy, które zwiększą jego szanse na postępy w rozwoju. Oddziaływania terapeutyczne powinny być tym bardziej złożone, im głębszy jest stopień niepełnosprawności psychoruchowej dziecka. Gwarancją sukcesu jest zarówno wysoki poziom wiedzy neurologicznej osób zajmujących się terapią, jak i odpowiednio zorganizowane środowisko edukacyjno-terapeutyczne, które ma za zadanie sprzyjać wielokierunkowej stymulacji rozwoju dziecka, które ja również reprezentuje.

            Tematyka integracji sensomotorycznej jest bardzo szeroka, dlatego w swym opracowaniu skupiłam się tylko na kilku podstawowych zagadnieniach problemowych.

Mojm celem było napisanie zrozumiałego poradnika dla rodziców dzieci z zaburzeniami przetwarzania sensorycznego.

 

Rozdział 1

Definicja integracji sensorycznej

             Metoda integracji sensorycznej (SI; ang. Sensory Integration) jest jedną z najnowszych kompleksowych metod terapeutycznych w Polsce. Stosowana jest w odniesieniu do dzieci z opóźnieniami w rozwoju psychoruchowym, trudnościami w nauce i uszkodzeniami ośrodkowego układu nerwowego[1].

            Metoda ta powstała w USA ponad pół wieku temu. Nieżyjąca już doktor Jean Ayres, psycholog, pedagog i terapeutka zajęciowa, po raz pierwszy opisała problemy sensoryczne jako rezultat nieefektywnego przetwarzania neurologicznego. W latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych ubiegłego wieku opracowała teorię integracji sensorycznej oraz uczyła innych terapeutów zajęciowych, jak ją oceniać[2].

            Przez wiele lat pracowała ona z dziećmi z trudnościami w planowaniu ruchu, uczeniu się i ze znacznymi opóźnieniami rozwojowymi. Rozpatrywała i analizowała przyczyny problemów w uczeniu się w aspekcie neurofizjologii.

Twórczyni metody wykazała znaczenie trzech podstawowych, najwcześniej dojrzewających systemów zmysłowych w procesie prawidłowego rozwoju dziecka. Są to: System dotykowy, system czucia głębokiego – propriocepcja oraz układ przedsionkowy (zwany zmysłem równowagi). Kształtowanie się procesów percepcji wzrokowej i słuchowej oraz ich koordynacji zależy od właściwej stymulacji przez bodźce dotykowe i przedsionkowo-proproiceptywne. J Ayres udowodniła, ze rozwój wyższych funkcji mózgowych, od których zależą procesy poznawcze, można modyfikować i usprawniać poprzez lepszą integrację systemów somatosensorycznych. Są to wspomniane wcześniej układy: dotykowy, przedsionkowo – proprioceptywny jednoczące pozostałe systemy zmysłowe. Dane o sile grawitacji i ruchu, tak zwane westybularne (przedsionkowe), i ich interpretacja odgrywają zasadnicza rolę w pracy całego układu nerwowego. Dla prawidłowego rozwoju i funkcjonowania mózgu, zwłaszcza w pierwszych latach życia dziecka, niezbędne są także bodźce słuchowe, wzrokowe oraz węchowo-smakowe. Mózg w każdej chwili naszego życia odbiera, segreguje i przetwarza bodźce zmysłowe docierające do  niego w formie impulsów elektrycznych. Poszczególne zmysłu współdziałają ze sobą podczas wykonywania złożonych zadań i ten proces stanowi podstawę ich integracji. Brak wielozmysłowej stymulacji powoduje, że w korze mózgu nie tworzą się nowe połączenia synaptyczne i dlatego nie mogą powstawać bardziej złożone obwody. Brak bodźców zewnętrznych powoduje też obumieranie neuronów, co może doprowadzić do uszkodzenia całego szlaku nerwowego.

            Przy niedoborze lub braku dopływu bodźców tworzenie się prawidłowej integracji zmysłowej jest zakłócone i w związku z tym rozwój właściwych odpowiedzi ruchowych i sposobu zachowania jest zaburzony[3].

            Integracja sensoryczna według J. Ayres to: „proces organizujący wrażenia płynące z ciała i środowiska w taki sposób by mogły być wykorzystane do celowego działania. Zmysły dostarczają informacji o fizycznej kondycji naszego ciała i otoczenia wokół nas. Dane te pochodzą z receptorów wzrokowych, słuchowych, przedsionkowych, dotykowych, proprioceptywnych, węchowych i smakowych. Mózg nieustannie organizuje te wiadomości – lokalizując je, rozpoznając, segregując i integrując. Gdy płyną one w prawidłowej organizacji, mózg może je użyć do formułowania percepcji, planowania ruchu, napięcia mięśniowego, postawy, emocji, uczenia się i wielu innych. Integracja sensoryczna jest wiec procesem rejestracji, przesyłania i opracowania na poszczególnych piętrach ośrodkowego układu nerwowego bodźców płynących z ciała i środowiska. To wysoce skomplikowany proces, w którym dokonuje się rozpoznawanie, segregowanie i interpretacja informacji sensorycznych. W procesie tym dokonuje się nadawanie znaczenia docierających do receptorów bodźców sensorycznych poprzez porównanie ich z wcześniejszymi doświadczeniami i właściwą modulację obejmującą procesy zrównoważonego wzmacniania i hamowania bodźców. Ten neurologiczny proces prowadzi do unifikacji bodźców z wielu kanałów sensorycznych w jeden wielowymiarowy obraz otaczającej rzeczywistości w oparciu o który pojawiają się właściwe reakcje adaptacyjne, dzięki którym uczymy się nowych zachowań ruchowych, emocjonalnych, percepcji wzrokowej, percepcji słuchowej; kształtujemy zdolność do rozwoju koncentracji uwagi; rozwijamy umiejętności komunikacji społecznej i mowy”[4].

            Reasumując posłużę się stwierdzeniem M. Kastory-Bronowskiej, iż „aby dziecko mogło prawidłowo funkcjonować, wszystkie zmysły musza prawidłowo działać i harmonijnie ze sobą współpracować. Mózg musi sobie radzić z napływem bodźców, w prawidłowy sposób je integrować i przetwarzać, dostarczając człowiekowi dokładnej informacji o nim samym i o otaczającym świecie. Za rozwojem integracji zmysłowej wiąże się, więc całokształt funkcjonowania człowieka, ponieważ to, w jaki sposób odbieramy, interpretujemy oraz integrujemy bodźce wpływa na jakość i precyzję wykonywanych czynności”[5].

 

Rozdział 2

Główne założenia teorii integracji sensorycznej

             Teoria integracji sensorycznej jak pisze Z. Przyrowskiego „opiera się na kilku podstawowych założeniach odwołujących się do neurologii i teorii zachowania”[6].

Wymienione przez wspomnianego autora założenia to:

1. Bodźce sensoryczne warunkują rozwój i są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania mózgu

Wrażenia sensoryczne rejestrowane przez nasze zmysły mają wpływ na rozwój mózgu ale również interakcje na zasadach sprzężenia zwrotnego miedzy naszą aktywnością a zwrotnymi informacjami ze środowiska warunkują zmiany w zachowaniu. Właściwa stymulacja mózgu przez bodźce sensoryczne jest szczególnie ważna we wczesnym okresie rozwoju człowieka. Dzięki doświadczeniu bodźców tworzą się coraz lepsze szlaki komunikacyjne w środkowym układzie nerwowym[7].

2. Plastyczność neuronalna umożliwia zmiany w funkcjonowaniu ośrodkowego układu nerwowego pod wpływem właściwie dozowanych bodźców sensorycznych. Plastyczność neuronalna wg R.C. Schaff oznacza zdolność mózgu do zmian i modyfikacji. Ma ona zasadnicze znaczenie dla terapii integracji sensorycznej zakładającej możliwość zmian w obrębie systemu nerwowego pod wpływem kontrolowanej stymulacji  systemów sensorycznych w szczególności dotykowego, przedsionkowego i proprioceptywnego.

Plastyczność neuronalna zależy min. od zaangażowania w wykonywane zadania terapeutyczne, różnorodności otoczenia w którym przebywa dziecko lub przebiega terapia, J. Ayres (1974) pisze, że zróżnicowane otoczenie - w którym eksploruje dziecko - dostarczające wielu przedsionkowych, proprioceptywnych i dotykowych wrażeń ma zasadniczy wpływ na postępy terapeutyczne poprzez pozytywny wpływ na zmiany w ośrodkowym układzie nerwowym.

W plastyczności neuronalnej należy uwzględnić krytyczne okresy rozwojowe dziecka i poszczególnych funkcji. Okres krytyczny to określony czas po urodzeniu, kiedy układ nerwowy jest wyjątkowo podatny na zmiany pod wpływem bodźców płynących ze środowiska. Okresy krytyczne zostały zidentyfikowane w prawie wszystkich aspektach rozwoju człowieka i dotyczą ruchu, mowy, inteligencji, zachowań społecznych, emocji i wielu innych.  Ograniczenie dopływu niezbędnych wrażeń w okresie krytycznym dla danej funkcji powoduje często ograniczenie możliwości reagowania na pewne bodźce w przyszłości[8].

3. Sekwencyjny rozwój procesów integracji sensorycznej dokonuje się w normalnym rozwoju dziecka. Złożone kompleksowe zachowania rozwijają się w oparciu o bardziej podstawowe wcześniej wykształcone / Fisher i Murray 1991/  Jeśli pojawiają się  dysfunkcje integracji sensorycznej wówczas proces ciągłego doskonalenia funkcji rozwojowych zostaje zakłócony. Terapia polegająca na kierowanej stymulacji sensorycznej poprawia procesy integracji sensorycznej umożliwiając sekwencyjne pojawianie się coraz bardziej złożonych zachowań[9].
4. Integralność układu nerwowego jest podstawą do tworzenia właściwej percepcji otaczającej rzeczywistości i umożliwia procesy integracji sensorycznej na różnych poziomach ośrodkowego układu nerwowego. J. Ayers pisząc o integralności  wskazywała  na to, że wyższe struktury mózgu ewaluowały z niższymi. Tym samym działanie ośrodków korowych zależne jest od prawidłowego funkcjonowania struktur podkorowych, w których dokonują się główne procesy sensoryczne. Obecnie w teorii integracji sensorycznej uważa się, że ponieważ mózg funkcjonuje jako całość to zależność jest wzajemna między ośrodkami podkorowymi i korowymi.

K. Pribran precyzując powyższe informacje pisze, że integralność i hierarchizacja mózgu polega na  kontroli ośrodków podkorowych przez ośrodki korowe i na odwrót kontroli ośrodków podkorowych nad korowymi. Takie rozumienie funkcjonowania systemu nerwowego pozwala twierdzić, iż poprawa działania ośrodków podkorowych przyczynia się do lepszej pracy ośrodków korowych i całego mózgu. W procesach integracji sensorycznej biorą więc udział zarówno ośrodki korowe jak i podkorowe[10].

5. Czynne zaangażowanie w doznania sensoryczne wywołuje reakcje adaptacyjne, które optymalizują zachowanie. Ponadto reakcje adaptacyjne wpływają  na rozwój integracji sensorycznej, a procesy integracji sensorycznej przyczyniają się do pojawienia się reakcji adaptacyjnych na zasadzie sprzężenia zwrotnego. Pojawienie się reakcji adaptacyjnych opiera się na doświadczeniach sensoryczno-motorycznych i prowadzi do rozwoju neuronalnego modelu pamięci tego jak „czuje się ruch”. Ten neuronalny model może być następnie użyty do planowania bardziej kompleksowego zachowania adaptacyjnego[11].
6. Potrzeby Sensoryczne są podstawowy mechanizmem poszukiwania właściwych osobniczo doznań sensorycznych niezbędnych do rozwoju procesów sensorycznych. Według J. Ayres ludzie, a szczególności dzieci mają wrodzoną motywację do poszukiwania doznań sensomotorycznych[12].
7. Uczenie się zależy od zdolności do właściwego rejestrowania i przetwarzania doznań sensorycznych płynących ze środowiska oraz używania wyników tego procesu do zaplanowania i organizowania zachowania. Prawidłowe rejestrowanie i opracowywanie wrażeń sensorycznych w procesie integracji sensorycznej jest podstawa do uczenia się. Im więcej neuronalnych interkoneksji  tym większe zdolności do uczenia się[13].

 

Rozdział 3.

Diagnoza procesów integracji sensorycznej

             Każdy terapeuta integracji sensorycznej, aby zaplanować i przeprowadzić terapię kończącą się sukcesem, musi postawić właściwą diagnozę. Odpowiednie metody badawcze ułatwiają zidentyfikowanie najbardziej podstawowych przyczyn niewłaściwego funkcjonowania dziecka. Dr J. Ayres i jej współpracownicy opracowali odpowiednie metody badawcze, pozwalając na identyfikację zaburzeń procesów integracji sensorycznej. Diagnoza ma nie tylko stwierdzić zaburzenia integracji sensorycznej, powinna ponadto wskazać typ zaburzeń. Proces diagnozy to nie tylko bezpośrednie badanie dziecka, ale również dokładna analiza wyników zawarta w szczegółowym raporcie z badań opisujących typ zaburzeń integracji sensorycznej w relacji do zgłaszanych przez rodziców i obserwowanych przez terapeutę problemów dziecka[14].

            Kompleksowa diagnozę procesów integracji sensorycznej mogą przeprowadzać jedynie dyplomowani terapeuci SI posiadający wymagane certyfikaty.

Diagnoza obejmuje zazwyczaj 3-4 spotkania, trwające ok. 60 minut każde[15].

            Podczas diagnozy procesów integracji sensorycznej terapeuta posługuje się następującymi narzędziami diagnostycznymi:

1. Wywiad z rodzicami to jedno z głównych źródeł informacji o dotychczasowym rozwoju dziecka. Wywiad ma na celu dostarczenie informacji z okresu prenatalnego, około porodowego i wczesnego dzieciństwa, przebyty chorób, oraz codziennego funkcjonowania z uwzględnieniem samodzielności, samoobsługi, aspektów rozwoju poznawczego, społecznego i emocjonalnego.
2. Kwestionariusz dotyczący rozwoju sensomotorycznego oraz reakcji na bodźce zmysłowe, który polega na udzieleniu przez rodziców lub/i nauczycieli odpowiedzi na pytania dotyczące wczesnego dzieciństwa jak i późniejszych okresów rozwojowych dziecka, ze szczególnym uwzględnieniem reakcji na bodźce zmysłowe, w różnych sytuacjach życiowych.
3. Ocena funkcji neurofizjologicznych w oparciu o niestandaryzowane próby kliniczne, min. tzw. „Obserwacja Kliniczna” wg A. J. Ayres stanowi zestaw prób oceniających min. aspekty rozwoju dużej i małej motoryki związane z rozwojem mechanizmów posturalnych; napięcie mięśniowe, stopień zintegrowania reakcji odruchowych, poziom rozwoju  reakcji równoważnych, planowanie motoryczne, obustronną koordynacje ruchowa i lateralizację. Oceniane są również reakcje okoruchowe i wiele innych reakcji na bodźce sensoryczne.
4. Standaryzowane testy min. „Południowo-Kalifornijskie Testy Integracji Sensorycznej” (SCSIT) A. J. Ayres to seria kilkunastu prób do diagnozy podstawowych parametrów percepcyjno-motorycznego funkcjonowania dziecka. Narzędzie to jest standaryzowane i posiada normy dla dzieci w wieku od 4 do 8 lat i 11 miesięcy. Testy te maja za zadanie określać naturę dysfunkcji integracji sensorycznej[16].   

             Po przeprowadzeniu powyżej opisanych, kompleksowych badań terapeuta ocenia głębokości i jakości zaburzeń procesów integracji sensorycznej. Diagnoza kończy się spotkaniem z rodzicami i przedstawieniem wyników diagnozy. Omówienie deficytów, objawów, przyczyn, sposobów pomocy w funkcjonowaniu dziecka. Często na podstawie wyników diagnozy, jest potrzeba skierowania dziecka na inne niezbędne badania specjalistyczne[17].

 

Rozdział 4

Zaburzeń integracji sensorycznej i ich występowanie

             Zaburzenia integracji sensorycznej spowodowane są przede wszystkim niedojrzałością pierwotnych systemów zmysłowych, to jest układu czuciowego i przedsionkowego, choć mogą wynikać także ze znacznego ograniczenia lub niedoboru bodźców zmysłowych w pierwszym okresie życia dziecka. Często mają związek z trudnościami w uczeniu się, spowodowanymi deficytami funkcji percepcyjno-motorycznych.

            Podłożem dysfunkcji procesów integracji sensorycznej są też mikrouszkodzenia korowe lub opóźnienia rozwoju psychoruchowego dziecka i dotyczą zarówno odbioru, jak i przetwarzania bodźców zmysłowych. Najczęściej obejmują one kilka rodzajów dezorganizacji sensorycznej widoczne na wszystkich poziomach rozwoju sensorycznego. Wrażenia sensoryczne odbierane są wówczas z intensywnością zbyt dużą (nadwrażliwość) lub zbyt małą (podwrażliwość) i dotyczą przede wszystkim rejestracji (odbioru) i modulacji (przetwarzania) bodźców przedsionkowo-proprioceptywnych. Dysfunkcje obejmują również system dotykowy, wzrokowy i słuchowy[18].

            Zaburzenia integracji sensorycznej zauważane są przez klinicystów u bardzo licznej grupy dzieci. Wiedza na ten temat poszerzana jest każdego roku. Oczywiście w tym dość skrótowym opracowaniu problematyki integracji sensorycznej nie można opisać wszystkich populacji u których obserwuje się nieprawidłowości w procesach sensorycznych.

Tak też terapia integracji sensorycznej przeznaczona jest min. dla:       

1. Dzieci z trudnościami w uczeniu się

Trudności w uczeniu się można zdefiniować na kilka sposobów. Trudności w uczeniu się obejmują problemy występujące w czerech obszarach: pisaniu, czytaniu, liczeniu, relacjach. Polskie prawo (Rozp. MEN z dn.17 listopada 2010r. zmieniające rozporządzenie w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych) definiuje trudności w uczeniu się jako „odnoszące się do uczniów w normie intelektualnej, którzy maja trudności w przyswajaniu treści nauczania, wynikające ze specyfiki ich funkcjonowania percepcyjno-motorycznego i poznawczego, nieuwarunkowane schorzeniem neurologicznym”[19]. 

Zaburzenia integracji sensorycznej występujące u dzieci z trudnościami w uczeniu się dotyczą zaburzeń  przetwarzaniu bodźców sensorycznych głównie w obrębie trzech podstawowych systemów sensorycznych: przedsionkowego, proprioceptywnego i dotykowego. Przejawiają się nieprawidłowościami w rozwoju reakcji posturalnych (równowagi, kształtowaniu się napięcia mięśniowego, integracji odruchów, rozwoju ruchów oczu) zaburzenia w kształtowaniu schematu ciała, trudnościami w planowaniu ruchu, obustronnej koordynacji ruchowej, zdolności do przekraczania środkowej linii ciała, percepcji wzrokowej, percepcji słuchowej, orientacji przestrzennej[20].

2. Mózgowe porażenie dziecięce.

Mózgowe porazenie dzieciece (MPD – Paralysis Cerebralis Infantilis) to  nie postępujące zaburzenia czynności będącego w rozwoju ośrodkowego układu nerwowego, powstałe w czasie ciąży porodu lub w okresie okołoporodowym[21].

            U dzieci z MPD mamy do czynienia z różnymi typami zaburzeń integracji sensorycznej. Zaliczymy do nich:

a)      Zaburzenia w zakresie przetwarzania bodźców dotykowych występują u 41 do 73 % dzieci z MPD. Zaburzenia te przyczyniają się do nieprawidłowego rozwoju somatognozji, planowania motorycznego i obronności dotykowej.

b)      Zaburzenia w zakresie przetwarzania bodźców przedsionkowo-proprioceptywnych  w zależności od postaci porażenia, u 32 do 90% tych dzieci występują dysfunkcje przedsionkowo-proprioceptywne. Zaburzenia te powodują słabą percepcję pozycji ciała w przestrzeni, słabą percepcję ruchu w przestrzeni, niebezpieczeństwo grawitacyjne, nietolerancję ruchu, pośrednio na percepcję słuchową, percepcję wzrokową i funkcje mowy.

      Wszystkie wymienione zaburzenia powodują trudności w możliwościach organizacji zachowania, wpływają na poziom pobudzenia i koncentracji dzieci z MPD[22].

3. Autyzm

            Chociaż nieprawidłowości w odbiorze i przetwarzaniu bodźców występują również u dzieci z innymi zaburzeniami, to są one szczególnie częste u dzieci z autyzmem. W zależności od przyjętych kryteriów stwierdza się je u 42-88% osób z tymi zaburzeniami. Nie istnieje jednak żaden typowy dla autyzmu wzorzec – nieprawidłowości mogą dotyczyć każdego ze zmysłów i przybierać różne nasilenie, ujawniać się w różnym stopniu utrudniać dziecku życie. Niewątpliwie składają się one na skomplikowany obraz autyzmu i nie powinny być lekceważone przy opracowaniu programów terapeutycznych[23].

            Dr J. Ayers opisała dwa typy dysfunkcji integracji sensorycznej u dzieci autystycznych. Pierwszy to zaburzenia rejestracji bodźców sensorycznych, drugi to zaburzenia modulacji impulsów sensorycznych. Zaburzenia rejestracji dotyczą przede wszystkim bodźców wzrokowych i słuchowych, ale czasem również węchowych, smakowych, przedsionkowych i dotykowych. Zaburzenia modulacji przejawiają się obronnością dotykową niebezpieczeństwem grawitacyjnym i nietolerancją ruchu.

Analizując główne objawy zaburzeń modulacji sensorycznej w zachowaniu dziecka ze spektrum autyzmu można wytypować dwie główne grupy: dzieci hiperaktywne i hipoaktywne. Zachowanie każdej z nich będzie w dużej części dezorganizowane przez nieprawidłowy mechanizm modulacji sensorycznej [24].

4. Zespół Downa

            Zaburzenia integracji sensorycznej u dzieci z zespołem Downa obejmują deficyty rejestracji, modulacji i przetwarzania bodźców: przedsionkowych, proprioceptywnych, dotykowych, wzrokowych i słuchowych. Deficyty  te wpływają na dysfunkcje zachowania, uwagi, zdolności ruchowych i procesów uczenia się.

        Zaburzenia rejestracji  bodźców przedsionkowych przejawiają się  hipotonią, nieprawidłowym przystosowaniem posturalnym, słabymi reakcjami równoważnymi, a dysfunkcje w zakresie modulacji skutkują nietolerancją ruchu. Zaburzenia przetwarzania bodźców proprioceptywnych również wpływają na obniżone napięcie mięśniowe, luźne stawy, zakłócenia czucia położenia ciała i prawidłowej rejestracji ruchu .

         Dysfunkcje w obrębie systemu dotykowego przejawiają się: trudnościami w różnicowaniu bodźców dotykowych i nadwrażliwością na bodźce dotykowe (obronność dotykowa). Mogą się przejawiać zaburzeniami w obrębie planowania motorycznego (praksji) i percepcji ciała, wzmożoną aktywnością ruchową i trudnościami w koncentracji uwagi.

         W obrębie systemu wzrokowego u dzieci z zespołem Downa istnieje wiele nieprawidłowości, takich jak: astygmatyzm, oczopląs, zez i inne, ale również obserwujemy ogólną tendencję opóźnień rozwojowych w obrębie percepcji wzrokowej, które mogą mieć swoje źródło w zaburzeniach integracji sensorycznej. Opóźnienia w dojrzewaniu procesów percepcji wzrokowej wynikają u tych dzieci  z ograniczonej wzrokowej eksploracji otoczenia, trudności z przechowywaniem doświadczeń wzrokowych, ograniczonej ilość wrażeń wynikających z celowej manipulacji zabawkami oraz słabej koncentracji wzrokowej.

        Zaburzenia systemu słuchowego przejawiają się opóźnieniami w rozwoju mowy, wolniejszym przetwarzaniem informacji słuchowych, słabą pamięcią słuchową i trudnościami z naśladowaniem dźwięków.

Czasem spotykamy dzieci o wzmożonej wrażliwości słuchowej co często współwystępuję z nadwrażliwością dotykową lub inną (wzrokową, węchową) co określamy terminem obronność sensoryczna.[25].

 

Rozdział 5

Terapia integracji sensorycznej

             Terapia integracji sensorycznej może być prowadzona po wcześniejszych kompleksowych badaniach prowadzonych przez kwalifikowanych terapeutów.

            Główne założenia terapii integracji sensorycznej to:

1. Terapia powinna się opierać na diagnozie i programie indywidualnym.
2. Terapia nie jest metodą rehabilitacyjną, a wspomagającą wszechstronny rozwój dziecka.
3. Terapia jest procesem, który wymaga systematyczności[26].

            Twórczyni metody integracji sensorycznej J. Ayres twierdziła, iż „głównym zadaniem tej terapii jest dostarczenie kontrolowanej ilości bodźców sensorycznych w szczególności przedsionkowych, proprioceptywnych i dotykowych w taki sposób, że dziecko  spontanicznie będzie formułowało reakcje adaptacyjne poprawiające integracje tych bodźców. Podczas terapii integracji sensorycznej relacje zachodzące między procesami sensorycznymi i zachowaniem ruchowym    kształtują i poprawiają połączenia synaptyczne w ośrodkowym układzie nerwowym”[27].

            S.J. Cool uważa, iż „prawidłowa organizacja synaptyczna ośrodkowego układu nerwowego determinuje właściwe programowanie i przetwarzanie informacji sensorycznych w następnych relacjach jednostki z otoczeniem”[28].

Jeśli chcemy uzyskać poprawę w organizacji ośrodkowego układu nerwowego podczas terapii stosowane są takie ćwiczenia, które będąc właściwym „wyzwaniem” dla uczestnika terapii i są stymulujące dla mózgu. Ćwiczenia muszą być dostosowane do poziomu rozwojowego dziecka jednak nie mogą być zbyt łatwe ani zbyt trudne. Tylko takie ciągłe balansowanie na granicy możliwości dziecka poprawiając organizację oun wpływa na zmianę zachowania w sferze motorycznej i emocjonalnej, poprawie funkcji językowych i poznawczych, a przede wszystkim przejawia się lepszą efektywnością uczenia się[29].

            Terapia integracji sensorycznej to nic innego jak „naukowa zabawa” w której dziecko chętnie uczestniczy i ma przekonanie, że kreuje zajęcia wspólnie z terapeutą. Podczas terapii  nie uczy się dzieci konkretnych umiejętności, lecz dzięki poprawie integracji sensorycznej wzmacnia procesy nerwowe leżące u podstaw tych umiejętności, a one pojawiają się w sposób naturalny jako konsekwencja poprawy funkcjonowania ośrodkowego układu nerwowego. Dlatego też, terapeuta nie tyle kieruje zachowaniem dziecka ile stawia takie wymagania by dziecko było w stanie odpowiadać na nie coraz bardziej złożonymi reakcjami adaptacyjnymi[30].

Według Z. Przyrowskiego terapia integracji sensorycznej nie jest  wyuczonym stale powtarzanym schematem ćwiczeń, ale sztuką ciągłej analizy zachowania dziecka i permanentnego doboru i modyfikacji stosowanych zadań. Odbywa się w sali gimnastycznej lub dużym pomieszczeniu specjalnie do tego przystosowanym i wyposażonym w odpowiednie przyrządy. Wyposażenie sali terapeutycznej musi przede wszystkim obejmować wiele urządzeń do stymulacji systemu przedsionkowego, proprioceptywnego i dotykowego ale również wzrokowego, słuchowego i węchowego[31].

            Bardzo ważne jest aby, atmosfera podczas terapii sprzyja rozwojowi wewnętrznej potrzeby ujarzmiania środowiska. Dziecko czując, że odnosi sukcesy w coraz większej ilości skomplikowanych zadań podnosi swoją samoocenę i chętnie uczestniczy w zajęciach. Takie doświadczenia w kierowaniu swoim zachowaniem zaczyna przenosić również na inne sytuacje poza salą terapeutyczną. Zmienia się obraz dziecka i jego funkcjonowanie w środowisku.  Terapeuta wykwalifikowany w zakresie integracji sensorycznej sprawi, że dziecko w aktywny, przyjazny i naturalny sposób zdobędzie informację na tema ruchowych i dotykowych wrażeń sensorycznych. Dzięki terapii opartej na integracji sensorycznej stan dziecka ulegnie poprawie, ponieważ nauczy się ono osiągać zamierzone cele. A dzieci to właśnie lubią[32].  

           Reasumując należy pamiętać, iż sukces i czas terapii zależy od głębokości i nasilenia dysfunkcji oraz wewnętrznego popędu, motywacji i chęci do współpracy dziecka, ponadto od właściwego zaplanowania i prowadzenia terapii przez terapeutę.

  

Zakończenie

             Wiedza w Polsce na temat integracji sensorycznej jest nadal niewielka i istnieje duże zapotrzebowanie na tego typu informatory. Mamy nadzieję, że dzięki temu opracowaniu rodzice zrozumieją, że rozwój dziecka jest procesem ciągłym, odpowiednio wcześnie postawiona diagnoza procesów integracji sensorycznej i właściwie zaplanowana, kompleksowa terapia pozwalają wyeliminować lub zminimalizować większość dysfunkcji sensomotorycznych.

 

Przypisy:

 

[1] Odowska-Szlachcic B. (2011), Terapia integracji sensorycznej. Ćwiczenia usprawniające bazowe układy zmysłowe i korygujące zaburzenia planowania motorycznego. Zeszyt 1, s.7.

[2] Kronowitz C. S. (2012), Nie-zgrane dziecko. Zaburzenia przetwarzania sensorycznego – diagnoza i postępowanie, s. 31-32.

[3] Odowska-Szlachcic B. (2013), Metoda integracji sensorycznej we wspomagani rozwoju mowy u dzieci z uszkodzeniami ośrodkowego układu nerwowego, s.24-25.

[4] Przyrowski Z. (2011), Integracja Sensoryczna. Wprowadzenie do teorii, diagnozy i terapii, EMPIS, s. 50.

[5] Borkowska M., Kastory-Bronowska M. (2013), Diagnoza i terapia integracji sensorycznej, Materiały dla uczestników kursu II stopnia, s. 1.

[6] Przyrowski Z. (2011), Integracja Sensoryczna. Wprowadzenie do teorii, diagnozy i terapii, EMPIS, s. 42.

[7] Tamże, s. 42

[8] Tamże, s. 42-43.

[9] Przyrowski Z. (2011), Integracja Sensoryczna. Wprowadzenie do teorii, diagnozy i terapii, EMPIS, s. 45.

[10] Tamże, s. 45-46.

[11] Tamże, s. 46.

[12] Tamże, s. 46-47.

[13] Tamże, s. 47.

[14] Przyrowski Z. (2011), Integracja Sensoryczna. Wprowadzenie do teorii, diagnozy i terapii, EMPIS, s. 52.

[15] Odowska-Szlachcic B. (2013), Metoda integracji sensorycznej we wspomagani rozwoju mowy u dzieci z uszkodzeniami ośrodkowego układu nerwowego, s. 34.

[16] Kastory-Bronowska M., Owczarz A. (2013), Diagnoza i terapia procesów SI, [w:] Borkowska M., Kastory-Bronowska M. (2013), Neurobiologiczne podstawy sensorycznej integracji, Materiały dla uczestników kursu I stopnia, s.16.

[17] Tamże, s.18.

[18] Kuleczka-Raszewska M., Markowska D. (2012), Uczę się poprzez ruch, Program terapii dla dzieci autystycznych i z niepełnosprawnością sprzężoną, s. 35.

[19] Kronowitz C. S. (2012), Nie-zgrane dziecko. Zaburzenia przetwarzania sensorycznego – diagnoza i postępowanie, s. 46-47.

[20] Przyrowski Z. (2011), Integracja Sensoryczna. Wprowadzenie do teorii, diagnozy i terapii, EMPIS, s. 155.

[21] Tamże, s. 161.

[22] Przyrowski Z. (2011), Integracja Sensoryczna. Wprowadzenie do teorii, diagnozy i terapii, EMPIS, s. 163-164.

[23] Pisula E. (2012), Autyzm przyczyny symptomy terapia, s. 62.

[24] Przyrowski Z. (2011), Integracja Sensoryczna. Wprowadzenie do teorii, diagnozy i terapii, EMPIS, s. 142-143.

[25] Odowska-Szlachcic B. (2013), Metoda integracji sensorycznej we wspomagani rozwoju mowy u dzieci z uszkodzeniami ośrodkowego układu nerwowego, s. 60-63.

[26] Borkowska M., Kastory-Bronowska M. (2013), Diagnoza i terapia integracji sensorycznej, Materiały dla uczestników kursu II stopnia, s. 84.

[27] Przyrowski Z. (2011), Integracja Sensoryczna. Wprowadzenie do teorii, diagnozy i terapii, EMPIS, s. 185.

[28] Tamże, s.185.

[29]Tamże, s.185.

[30] Sher B. (2013), Gry i zabawy we wczesnej interwencji. Ćwiczenia dla dzieci z zaburzeniami ze spektrum autyzmu i przetwarzania sensorycznego, s. 35.

[31]Przyrowski Z. (2011), Integracja Sensoryczna. Wprowadzenie do teorii, diagnozy i terapii, EMPIS, s. 187.

[32] Kronowitz C. S. (2012),  Nie-zgrane dziecko w świecie gier i zabaw. Zajęcia dla dzieci z zaburzeniami przetwarzania sensorycznego, s. 34.